Οδοιπορικό στους Ιερούς Ναούς, Ιερές Μονές και εξωκκλήσια της Ιεράς Μητροπόλεως Τρίκκης και Σταγών.

ΕΝΟΡΙΑ ΓΡΙΖΑΝΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ

Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου

 Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου

Η Μονή βρίσκεται μόλις 300 μέτρα από το Γριζάνο. Εικάζεται ότι κτίστηκε τον 14ο αιώνα και ήταν μετόχι της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Όταν κατέλαβαν την Θεσσαλία οι Οθωμανοί κατέστρεψαν το μοναστήρι γιατί το θεώρησαν επικίνδυνο αμυντικό Κάστρο. Έτσι παρέμεινε μέχρι το 1710 που ο Γέρο Λίτσιος Μιχαλάκης πήρε άδεια να το ανακαινίσει.

Ο θρύλος λέει ότι όταν άρχισαν οι εργασίες οι Τούρκοι φοβήθηκαν μήπως κτιστεί Κάστρο και το χρησιμοποιήσουν οι Έλληνες ως ορμητήριο των επαναστατικών τους σκοπών και έστειλαν απόσπασμα να ελέγξει τις εργασίες. Όταν οι Τούρκοι έφτασαν καβάλα στ’ άλογα στο εικονοστάσι του Αγίου Δημητρίου στην αρχή του Χωριού τα άλογα σταμάτησαν και δεν προχωρούσαν. Ενώ οι Τούρκοι τα πίεζαν και τα χτυπούσαν να προχωρήσουν, αυτά έμεναν ακίνητα. Τότε ο Τούρκος αγάς έταξε πως αν κτιζόταν μοναστήρι και όχι κάστρο δεν θα το έκαιγε και θα έδινε την άδεια. Αμέσως τα άλογα κίνησαν και οι Τούρκοι πίστεψαν. Όταν έφτασαν στο μοναστήρι και άρχισαν τον έλεγχο τα άλογα που γύριζαν στην αυλή του Μοναστηριού άρχισαν να μαλώνουν και να σπρώχνονται. Ένα από τα άλογα έπεσε στο γκρεμό. Τότε ο Αγάς λέει στο Γέρο Λίτσιο, αν το άλογο δεν έπαθε τίποτα θα αφήσει να συνεχιστούν οι εργασίες, αν το άλογο χτύπησε τότε θα το κάψει. Όλοι μαζί έτρεξαν να δουν τι έγινε και είδαν το άλογο να βόσκει αμέριμνο. Οι Τούρκοι τότε πίστεψαν ότι έγινε θαύμα και άφησαν να συνεχιστούν οι εργασίες. Για να είναι σίγουροι ότι ο Γέρο Λίτσιος δεν θα ασχοληθεί με επαναστατικές ενέργειες, τον ανάγκασαν να παντρευτεί την εικοσάχρονη οικονόμο που είχε να τον υπηρετεί. Από την ανακαίνιση και μετά το Μοναστήρι είχε καλόγερους.

Το 1894 προσαρτήθηκαν στο μοναστήρι ως μετόχια τρία άλλα γειτονικά μοναστήρια, ήτοι της Ζωοδόχου Πηγής Παναγίτσας, του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Ζάρκου και της Γέννησης της Θεοτόκου Ορφανού Οιχαλίας. Το 1901 το μοναστήρι προσαρτήθηκε στη μονή Αγίου Ζάρκου μαζί με τα μοναστήρια Παναγίτσας και Οιχα­λίας. Στην Κατοχή λεηλατήθηκε. Το Μοναστήρι είχε πολλά κτήματα και κυρίως αμπέλια. Στον περίβολο υπήρχε βρύση αστείρευτη.

Η τοξωτή είσοδος του περιβόλου της Μονής βρίσκεται προς Δυτικά πάνω δε από αυτή ανοίγεται τοξωτή κόγχη με φθαρμεχη τοιχογραφία τον Αγίου Δημήτριου στο τύμπανό της και των Αγίων Γεωργίου και Νέστορα στα εσωρράχια και με αφαριωματική επιγραφή. Αριστερά της εισόδου υπάρχει πύργος με ξεματΐστρα. Τα κελιά καταλαμβάνουν την ΒΔ και την Α, πλευρά της μονής.

Το καθολικό είναι μονόκλιτο με πρόστωο στη νότια πλευρά. Έχει δύο εισόδους, μια στη δυτική και μια στην νότια πλευρά στο υπέρθυρο της οποίας είναι χαραγμένη η χρονολογία Ι710. Ψηλότερα ανοίγεται τυφλή κόγχη με τόξο διπλής καμπυλότητας και τοιχογραφία τον Άγιο Δημήτριου. Αριστερά της νότιας ειοόδου υπάρχει κρήνη αποτελούμενη από τυφλό αψίδωμα, στο τύμπανο του οποίου ανοίγεται τυφλή οξυκόρυφη κόγχη. Στην κόγχη τον Αγίου Βήματος υπάρχει χαμηλά κτιστό πεζούλι. Πάνω από την κόγχη ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης η Πλα­τυτέρα με 4 προφήτες και πιο κάτω μικρογράμματη επιγραφή.

Όλα τη τοιχώματα στον κυρίως ναό είναι καλυμμένα με τοιχογραφίες. Σ’ αυτές εικονίζονται οι θεσσαλοί Ιεράρχες – Άγιος Οικουμένιος Τρίκκης, Αχίλλειος Λαρίσης, Βησσαρίων Λαρίσης και Σεραφείμ Φαναρίου και Νεοχωρίου. Στο ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι τοποθετημένες 5 εικόνες. Σε μια απ’ αυτές ο Πρόδρομος με μικρογράμματη αφιερωματική επιγραφή την 1820 και σ’ άλλη ο Προφήτης Ηλίας με μικρογράμματη επιγραφή και πίσω από την εικόνα η χρονολογία 1820. Το ίδιο παρατηρείται και στο παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης.

Στο ναό φυλάγονται και:

Λειψανοθήκη με την κεφαλαιογράμματη επιγραφή: «Κιβώτιον της ιεράς μονής του Αγίου μεγα(λο)μάρτυρος Δημητρίου Γριζάνου δια συνδρομής συν τον πανοσιωτάτον ηγουμένου Προκοπίου 1866 Αύγουστος 20 δια χειρός Αθ(ανασίου} και Παύλου ΝΒΡ Χ(ωρίον) Καλαρρίτις»
Παλιό ξυλόγλυπτο βημόθυρο Ωραίας Πύλης.
Αντιμήνσιο με μικρογράμματη επιγραφή.
Τόμος με ακο­λουθίες των Αγίων Χαραλάμπους (Ενετίηοιν 1774), Νικάνορος (Ενετίσιν 1774), Σπυρίδωνος (Ενετίηοιν 1775) και Βησσαρίωνος (εν Κωνσταντινούπολη 1800),
Μηναίο Φεβρουαρίου. Ενετίησιν 1732, που ανήκε στη μονή Παναγίας Ορφανού,
Μηναίο Απριλίου, Ενετίησιν 1732. της μονής Ζωοδόχου Πηγής Παναγίτσας.
Μηναίο Μαρτίου. Ενετίηοιν 1740.
Μηναίο Σεπτεμβρίου. Ενετίησιν 1740,
Πεντηκοστάριο. Ενετίησιν 1769. της μονής Ζωοδόχου Πηγής Παναγίτσας.
Μηναίο Ιανουαρίου. Ενετίησιν 1795.
Ευαγγέλιο, Ενετίησιν 1799.\
Μηναίο Δεκεμβρίου. Ενετίησιν 1805,
Ακέφαλα. Μηνιαία Οκτωβρίου 18ου αιώνα και Ωρολόγιο το Μέγα 19ου αιώνα και
Ακέφαλα και κολοβά: Δυο Πεντηκοστάρια 18ου αιώνα και Μηναίο Μαΐου».
Ο τελευταίος καλόγερος του Μοναστηρίου αποχώρηοε το 1946.

Η αυλη του Μοναστηριου ειναι αρκετα ευρυχωρη, εκτείνεται κυριως Νοτια απο το Ναο, αλλα και Ανατολικα και Δυτικα του, γεματη και αυτη με δενδρα. Το νερο, θαυμασιο και αφθονο, απο μια φυσικη βρυση, που περναει κατω απο τον Κυριως Ναο και σχηματιζει μικρη τεχνητη λιμνουλα, γεματη ψαρια, που δεν τα τρωνε ομως οι κατοικοι “για να μην θυμωσει ο Αγιος (Δημητρης)”.

Ψηλη πετρινη μανδρα περιβαλλει την αυλη, εδω και εκει πολεμιστρες και στις δυο γωνιες (Βορειοδυτικα και Βορειανατολικα) υψωνεται απο ενας πυργος. Στην πρωτη υπαρχει το πλινθινο καμπαναριο, σκεπασμενο με τσιμεντο και στην κορυφη Σταυρος, επισης τσιμεντενιος και τελος στην καμπανα υπαρχουν οι αναγλυφες επιγραφες .

Η αυλη εχει δυο εισοδους. Η δυτικη διατηρει την παλια ξυλινη πορτα με το χωνευτο στον τοιχο ξυλινο μανταλο. Προστατεύεται ισχυρα απο πολεμιστρες και απο καταχυστρα.

Στην αλλη εισοδο, Ανατολικα, υπαρχει τωρα σιδερενια πορτα. Εξωτερικα στο τοξωτο κογχαριο πανω απο την πορτα ζωγραφιζονται στα εσωραχια του οι Αγιοι Γεωργιος και Νεστορας και στο βαθος ο Αγιος Δημητριος με την επιγραφη.

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

 Εκκλησία Αγίου Γεωργίου 

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου είναι ο ενοριακός Ναός του Γριζάνου. Βρίσκεται στους Πρόποδες του όρους  Κάστρο, ανάμεσα σε πολλά  πανύψηλα  αιωνόβια πλατάνια και σε  πολλές φυσικές πηγές από τις οποίες ρέει  άφθονο νερό. Ο Β. Μπέης στο βιβλίο του αναφέρει ότι ανεγέρθη το έτος 600, ο Θ. Νημάς αναφέρει ως έτος ανέγερσης το 1766. 

Το 1766 είναι το έτος κατασκευής του ξυλόγλυπτου τέμπλου του Ναού και φαίνεται πιθανό, ως έτος κατασκευής, σύμφωνα με την άποψη του Θ. Νημά. Ο Άγγλος περιηγητής  Συν/χης  Λήκ το 1805 που επισκέφτηκε  το Γριζάνο αναφέρει ότι υπάρχει μια μεγάλη εκκλησία στη ανατολική  άκρη του χωριού.  Ο Γάλλος περιηγητής  ΕΖΕ κατά την επίσκεψή του, στο Γριζάνο το 1858, παρατηρεί μια πολύ μεγάλη εκκλησία. Ο τόπος ισκιώνεται με ένα από τα πιο μεγαλοπρεπή πλατάνια που έχει δει στην Ανατολή. 

Από τα θεμέλια της εκκλησίας  τρέχει μια πηγή με άφθονο νερό που πέφτει σε μία μαρμάρινη λάρνακα πολύ ευρύχωρη για να είναι αρχαία σαρκοφάγος. Σήμερα οι γέροντες διηγούνται ότι μέχρι το 1950 υπήρχε μπροστά στην πηγή ένας πολύ μεγάλος πλάτανος, που η κουφάλα του είχε διάμετρο πέντε μέτρα και λειτουργούσε ως καφενείο. Ο πλάτανος το 1950 κόπηκε για να διαμορφωθεί ο χώρος. Aν δεχθούμε ότι ο πλάτανος  μπροστά στην πηγή του ναού  (που αναφέρει ο Γάλλος περιηγητής ΕΖΕ κατά την επίσκεψή του στο Γριζάνο το 1858), ήταν αιωνόβιος  και αν όπως  αναφέρει σε όλη την ανατολή δεν είδε τόσο μεγάλο και είχε διάμετρο πέντε μέτρα, τότε σίγουρα πρέπει να ήταν χιλίων χρόνων. Επίσης η φύτεψη του, ίσως να ταυτίζεται με το έτος κατασκευής του ναού το 600μχ. όπως αναφέρει ο Β. Μπέης στο βιβλίο του.

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Άγιος Νικόλαος, Πλατεία Γριζάνου

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, δίπλα στην πλατεία. Είναι ενοριακός Ναός και λειτουργεί τους χειμερινούς μήνες του έτους, από τις 6 Δεκεμβρίου μέχρι τις 24 Μαρτίου. Ο Ναός μετά την ανακαίνιση και τη διαμόρφωση που έγινε το 1984 είναι το ίδιο μεγάλος με το Ναό του Αγίου Γεωργίου που λειτουργεί το υπόλοιπο χρονικό διάστημα του έτους. Οι τοιχογραφίες του Ναού έγιναν το 1880, ο Ναός όμως κτίστηκε νωρίτερα, ίσως το 1860. Κτίστηκε στην άκρη του χωριού τότε, γιατί από την πλατεία και κάτω δεν υπήρχαν κατοικίες, ήταν οι κήποι του χωριού και τα αλώνια. Στο χώρο του Αγίου Νικολάου μέχρι το 1881 ήταν το νεκροταφείο του χωριού, το οποίο λόγω του διατάγματος που είχε εκδώσει το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1834 με το οποίο δεν επιτρέπονταν ο ενταφιασμός των νεκρών στους χώρους των εκκλησιών, όπου εκκλησιάζονταν οι πιστοί και εντός των πόλεων και των χωριών του ελληνικού Κράτους, μεταφέρθηκε έξω από το χωριό εκείνη την εποχή, απέναντι από το σημερινό οικόπεδο του Ζήση Μίχου. Εκεί ήταν και μετά την αναδιανομή των οικοπέδων και της επέκτασης του χωριού το 1928. Από εκεί μεταφέρθηκε αργότερα, στο χώρο που είναι σήμερα. Ο λόγος που στον Άγιο Νικόλαο δεν τελούνται γάμοι και βαπτίσεις σήμερα, ίσως να είναι το γεγονός ότι ο Ναός ήταν στο χώρο του νεκροταφείου και τελούνταν μόνο νεκρώσιμες ακολουθίες . Σήμερα στο χώρο της εκκλησίας, βρίσκεται και σώζεται το μεγαλόπρεπο κωδωνοστάσιο, χωρίς τροποποιήσεις και μετατροπές το οποίο κτίστηκε το έτος 1907 και στη σκεπή του είναι η φωλιά των πελαργών και ο σιδερένιος Σταυρός.

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

Ερείπια του Ναού της Αγίας Σοφίας

Δυτικά της Ιεράς Μονής του Αγίου Δημητρίου, σε απόσταση 100 μέτρων, υπάρχουν τα ερείπια του Ναού της Αγίας Σοφίας. Ο Ναός ήταν διαστάσεων  8  Χ 6 μέτρων και ύψους (σε κάποια σημεία) από 0,50 μ. μέχρι 1,50 μ. Ο θρύλος λέει ότι ο Ναός βούλιαξε όταν έπεσε η πόλη για να μην πέσει στα χέρια των απίστων. Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι μπορεί να καταστράφηκε  όταν κατακτήθηκε το Κάστρο ή βούλιαξε όταν  υποχώρησε το έδαφος λόγω των πολλών βροχών  που μπορεί να έπεσαν κάποιο Χειμώνα. Τον Ναό της Αγίας Σοφίας τον αναφέρει και ο Εζέ το 1858 που επισκέφτηκε το Γριζάνο « Λίγο ψηλότερα και μέσα στο κατεστραμμένο κάστρο υπάρχει μια εκκλησία με το όνομα Αγία Σοφία».

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Ναός Αγίας Παρασκευής

 Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται βόρεια του Γριζάνου σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων, σε μια ωραία τοποθεσία γεμάτη βελανιδιές. Κοντά στην εκκλησία υπάρχει  πηγή  με καθαρό νερό και ένα παλιό πηγάδι για τις ανάγκες των ανθρώπων που κατοικούσαν στην γύρω περιοχή μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881.  Πιστεύεται ότι κτίστηκε πριν από το 1500μ.χ. από κατοίκους  της πεδινής Θεσσαλίας οι οποίοι κατέφυγαν εκεί για να προστατευθούν από τον διωγμό των διάφορων κατακτητών. Ήταν Ενοριακός Ναός του Κτηνοτροφικού Οικισμού που δημιουργήθηκε  εκείνη την εποχή και είχε το όνομα του ομώνυμου Ναού, «οικισμός της Αγίας Παρασκευής». Αυτό φαίνεται και από τον Νάρθηκα (υπόστεγο) που έχει ο Ναός και από  το δωμάτιο με τζάκι που είχε δίπλα στο υπόστεγο  για τη διαμονή  του ιερέα της ενορίας.

Σήμερα ο τόπος γύρω από την εκκλησία είναι ακατοίκητος και δεν υπάρχουν ίχνη στην περιοχή γιατί ο οικισμός ήταν κτηνοτροφικός και οι κάτοικοι έμεναν σε καλύβες φτιαγμένες από καλαμιές τις οποίες παλάμιζαν με λάσπη. Με το πέρασμα του χρόνου  τα ίχνη χάθηκαν. Το 1542μ.χ. σε έγγραφο ανασύστασης της επισκοπής Γαρδικίου, αναφέρεται ο οικισμός της Αγίας Παρασκευής, ως οικισμός του Γριζάνου. Οι γέροντες του Γριζάνου ανέφεραν ότι οι κάτοικοι του Γριζάνου κάθε χρόνο, στις 26 Ιουλίου πανηγύριζαν μαζί με τους κατοίκους της Αγίας Παρασκευής και την παραμονή κοιμόταν στην εκκλησία. Στον χώρο της εκκλησίας γινόταν πολλές εκδηλώσεις και συναθροίσεις για διάφορα καθημερινά θέματα. Στις μέρες μας διατηρείται η συνήθεια στις 26 Ιουλίου, να πανηγυρίζει η Αγία Παρασκευή και  οι Γριζανίτες να εκκλησιάζονται  εκεί όπως παλιά.

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ

Nαός Αγίας Τριάδας

Ο Ναός της Αγίας Τριάδος βρίσκεται μέσα στα τείχη του κάστρου, με βάση τα ίχνη του τείχους. Ο χρόνος κατασκευής δεν είναι γνωστός όμως με βάση τα ίχνη από τα ερείπια που διασώζονται, έχει ανακαινιστεί. Τον Ναό της Αγίας Τριάδος τον αναφέρει ο Γάλλος περιηγητής Εζέ το 1858 που επισκέφτηκε το Γριζάνο.  Εικάζεται ότι είναι βυζαντινός Ναός και ο πρώτος Ναός καταστράφηκε από τους κατακτητές της Θεσσαλίας. Στο κάτω μέρος του ναού σώζεται τμήμα του οχυρωματικού τείχους του κάστρου.

————————————————————————————————————————————————————————————————————————

ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ

Παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία

Το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία, βρίσκεται  ανατολικά του Αγίου Δημητρίου  σε απόσταση τριακοσίων μέτρων και μισή ώρα με τα πόδια. Πιστεύεται, όπως μας παραδόθηκε από τους παππούδες μας, ότι κτίσθηκε από τους μοναχούς του Μοναστηριού του Αγίου Δημητρίου, μετά την κατασκευή του Αγίου Δημητρίου, το 1750 μ.χ. περίπου. Θεωρείται προστάτης των Γουνοποιών και γιορτάζεται στις 20 Ιουλίου. Από το μονοπάτι που έρχεται από την περιοχή της Πάτας και το οποίο περνάει κάτω από τον Προφήτη Ηλία και κάτω από τον Άγιο Δημήτριο, πιστεύεται ότι πέρασε ο Γάλλος περιηγητής ΛΕΟΝ ΕΖΕ το 1855 και ήρθε στο Γριζάνο.

Πηγή: Γριζάνο-Σύλλογος Απανταχού Διαμενόντων.